1. “Türkiye” kelimesini ülke adı olarak kullanan ilk devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Göktürk
B) Bizans
C) Hint
D) Çin
E) Sasani
Çözüm:
Doğru cevap B) Bizans‘tır. Bizans kaynakları, VI. yüzyıldan itibaren Türklerin yoğun olarak yaşadığı Orta Asya coğrafyası için “Türkiye” adını kullanmışlardır. Bu, bu ifadenin bir coğrafi bölge adı olarak ilk kullanımlarından biridir. Diğer seçenekler bu ifadeyi bu anlamda kullanan ilk devletler değildir.
2. Türk kelimesinin ifade ettiği; Töre sahibi, Olgunluk Çağı, Türemek, Güç, kudret, anlamlarını kullanılan kişiler ile eşleştirdiğimizde aşağıdaki hangi seçenek dışarıda kalır?
A) Kaşgarlı Mahmut
B) Wambery
C) Nemeth
D) Ziya Gökalp
E) Barthold
Çözüm:
Doğru cevap E) Barthold‘dur. Eşleştirmeler şöyledir: “Olgunluk Çağı” – Kaşgarlı Mahmut, “Türemek” – Wambery, “Güç, kudret” – Nemeth (ve Çin kaynakları), “Töre sahibi” – Ziya Gökalp. Barthold ise Türk kelimesini “törü (kanun, nizam) sahibi” veya “birlik kazanmış halk” olarak tanımladığı için bu eşleştirmenin dışında kalır.
3. İslamiyet öncesi Türklerinde kullanılan müzik aletleri arasında aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?
A) Pi-li
B) Pi-pa
C) Kopuz
D) Borazan
E) Tepük
Çözüm:
Doğru cevap E) Tepük‘tür. Tepük, eski Türklerde bir müzik aleti değil, bir tür ayak topu oyunudur. Diğer seçenekler (Pi-li, Pi-pa, Kopuz, Borazan) İslamiyet öncesi Türkler tarafından kullanılan çeşitli müzik aletleridir.
4. Aşağıdakilerden hangisi Çin’in, Hun Devleti’ne karşı izlediği politikalardan değildir?
A) Çin prenseslerini Hun hakanlarıyla evlendirerek casusluk faaliyetinde bulunma
B) Hun boy beylerini Çin devlet yönetiminde görevlendirme
C) Hediyeleri ve ekonomik yardımları birden keserek Türkleri itaat altına almaya çalışma
D) Türk beylerini birbirlerine karşı kışkırtarak Türk devletinin parçalanmasına sebep olma
E) Türk beylerine hediyeler göndererek onları kendilerine bağlama
Çözüm:
Doğru cevap B) Hun boy beylerini Çin devlet yönetiminde görevlendirme‘dir. Çin, Hunları zayıflatmak için casusluk, ekonomik baskı, “böl-parçala-yönet” gibi birçok politika izlemiştir. Ancak Hun beylerini kendi devlet yönetiminde görevlendirerek onlara güç ve statü kazandırmak, Çin’in izlediği bir politika olmamıştır. Bu, kendi otoriteleri için bir risk teşkil ederdi.
5. Göktürklerde İstemi Yabgu’nun, “Atalarımızdan İşittik ki Roma elçileri geldiği zaman, bu bizim için artık yeryüzünü fethedeceğimizin işaretidir.” sözleri Türk devlet politikası hakkında aşağıdakilerden hangisinin benimsendiğinin göstergesidir?
A) Roma Devleti ile ittifak yapmayı arzu etme
B) Devletler arası siyasette diplomatik müzakerelere karşı çıkma
Doğru cevap C) Cihan hâkimiyeti anlayışını benimseme‘dir. İstemi Yabgu’nun “yeryüzünü fethetmek” ifadesi, Türklerin “Kut” anlayışından kaynaklanan, Tanrı’nın kendilerine dünyayı yönetme görevi verdiğine dair inancını yansıtır. Bu inanç, “Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi” olarak bilinir ve tüm dünyaya hükmetme idealini ifade eder.
6. İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde yapılan savaşlar ve ilgili devletler hakkındaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
A) Kargan Savaşı / Uygur – Göktürk
B) Bolçu Savaşı / Türgişler – Göktürkler
C) Lo-Yang Savaşı / Uygurlar – Hazarlar
D) Lebunium Savaşı / Peçenekler – Kumanlar
E) Kalka Savaşı / Moğollar – Kıpçak
Çözüm:
Doğru cevap C) Lo-Yang Savaşı / Uygurlar – Hazarlar‘dır. Bu eşleştirme yanlıştır çünkü Lo-Yang Savaşı, Uygurlar ile Çin arasında yapılmıştır. Bu savaşın sonucunda Uygur Kağanı Bögü Kağan, Maniheizm dinini benimsemiştir. Diğer eşleştirmeler doğrudur.
7. Hun ve Çin arasında yapılan ve Türkler hakkındaki ilk yazılı belge olarak kabul edilen “Kuzey Şansi Antlaşması” aşağıdaki tarihlerden hangisinde gerçekleştirilmiştir?
A) MÖ 318
B) MÖ 174
C) MÖ 48
D) 551
E) 375
Çözüm:
Doğru cevap A) MÖ 318‘dir. Çin kaynaklarına göre, Hunlar ve Çinliler arasında yapılan ve Türklerle ilgili olduğu kabul edilen ilk yazılı antlaşma Kuzey Şansi Antlaşması’dır ve MÖ 318 tarihinde imzalanmıştır.
8. MÖ 8 yılında Hun hükümdarı Ho-han-yeh; yaşanan kıtlık, açlık gibi felaketler sebebiyle yaşanan iç çatışmalar sonrasında Çin’e bağlılığını bildirmiştir. Aşağıdakilerden hangisi Çin’e bağlılık bildirmek yerine Hun Devleti’nin batısında egemenliğini ilan eden Ho-han-yeh’in kardeşidir?
A) Ki-ok
B) Çi-çi
C) Tardu
D) İşbara
E) Bleda
Çözüm:
Doğru cevap B) Çi-çi‘dir. Hun Devleti’nde yaşanan taht kavgaları sırasında Ho-han-yeh Çin egemenliğini kabul ederken, kardeşi Çi-çi bu karara karşı çıkarak Türk bağımsızlığını savunmuş ve Batı Türkistan’a çekilerek kendi egemenliğini ilan etmiştir.
9. I. Babası Teoman’ı öldürterek Tan-hu unvanıyla hükümdar olma II. Pai-Teng Antlaşması’yla Çin ile yapılan savaşlar dönemini sonlandırarak barış sürecini başlatma III. “Yay geren (ok atan)” Türk topluluklarını bir bayrak altında toplama
Yukarıdakilerden hangileri Hun Hükümdarı Mete Han Dönemi’nin özelliklerindendir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
Çözüm:
Doğru cevap E) I, II ve III‘tür. Verilen öncüllerin tamamı Büyük Hun İmparatoru Mete Han döneminin önemli gelişmeleridir. Babası Teoman’ı tahttan indirmiş, Çin’i Pai-Teng (Başkent Kuşatması) sonrası vergiye bağlayan bir antlaşma yapmış ve Orta Asya’daki tüm Türk ve komşu boyları tek bir bayrak altında toplamıştır.
10. İlk Türk devletlerinde askerî kuvvetlerden oluşan birliğe, orduya verilen isim aşağıdakilerden hangisidir?
A) Börü
B) Imga
C) Kargu
D) Yoz
E) Od
Çözüm:
Doğru cevap A) Börü‘dür. “Börü” kelimesi eski Türkçede “kurt” anlamına gelmekle birlikte, aynı zamanda hükümdarın özel muhafız birliği veya seçkin askeri birlikler için de kullanılırdı. Imga: Vergi memuru, Kargu: Gözetleme kulesi, Yoz: Kısır koyun, Od: Ateş demektir.
11. Uygurlar Dönemi’nde dikilen Şine Uşi Yazıtı’nın özellikleri arasında aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?
A) Göktürk harfleriyle yazılma
B) Soğd ve Çin diline ait çevirilerde bulunma
C) Uygurların, Basmil ve Çin ile olan mücadelelerinden söz etme
D) Orhun ve Selenga Nehirleri arasında dikilme
E) Bayan Çor Kağan adına dikilme
Çözüm:
Doğru cevap B) Soğd ve Çin diline ait çevirilerde bulunma‘dır. Şine Uşi Yazıtı, Uygur kağanı Moyun Çor (Bayan Çor) adına dikilmiştir ve tamamen Göktürk alfabesiyle yazılmıştır. İçerisinde başka dillere ait çeviriler bulunmaz. Farklı dillerde (Göktürkçe, Çince, Soğdça) yazılan anıt Karabalgasun Yazıtı’dır.
12. Aşağıdakilerden hangisi Hun Türklerinin sebep olduğu Kavimler Göçü’nün sonuçlarından değildir?
A) Avrupa Hun Devleti’nin kurulması
B) İspanya, İngiltere ve Almanya gibi büyük Avrupa Devletlerinin temellerinin atılması
C) Doğu Roma İmparatorluğu ile Avarlar arasında Sasanilere karşı ittifak yapılması
D) İlk Çağ’ın sona ermesiyle Orta Çağ’ın başlaması
E) Skolastik düşüncenin yönetimde egemen olması
Çözüm:
Doğru cevap C) Doğu Roma İmparatorluğu ile Avarlar arasında Sasanilere karşı ittifak yapılması‘dır. Bu olay Kavimler Göçü’nün doğrudan bir sonucu değildir ve daha sonraki dönemlerde (6. ve 7. yüzyıllar) gerçekleşen siyasi bir gelişmedir. Diğer seçenekler (Avrupa’nın etnik yapısının değişmesi, Roma’nın ikiye ayrılması, feodalitenin ve skolastik düşüncenin güçlenmesi, Avrupa Hun Devleti’nin kurulması) Kavimler Göçü’nün temel sonuçlarıdır.
13. Avrupa Hun Devleti’nin; • Doğu Roma İmparatorluğu’nu baskı altında tutma, • Batı Roma İmparatorluğu ile olan ilişkileri iyi tutma
şeklinde izlediği diplomasi aşağıdaki hükümdarların hangisi zamanındadır?
A) Uldız
B) Rua
C) Attila
D) Dengizik
E) Muncuk
Çözüm:
Doğru cevap A) Uldız‘dır. Bu iki yönlü dış politika, Avrupa Hun Hükümdarı Uldız tarafından başlatılmıştır. Uldız, Doğu Roma’yı (Bizans) bir tehdit olarak görmüş ve sürekli baskı altında tutmuş, Batı Roma ile ise iyi ilişkiler kurarak Germen kavimleri üzerindeki hakimiyetini sağlamlaştırmayı amaçlamıştır. “Güneşin battığı yere kadar her yeri zapt edebilirim.” sözü bu politikanın bir yansımasıdır.
14. İslamiyet Öncesi Türk toplumlarının kurduğu devlet ve kurucu eşleştirmelerini gösteren aşağıdaki seçeneklerden hangisi yanlıştır?
A) I. Göktürk – Bumin
B) Asya Hun – Teoman
C) Uygur – Kutluk Bilge Kül
D) Avarlar (Avrupa) – Boris Han
E) Bulgarlar – Kubrat
Çözüm:
Doğru cevap D) Avarlar (Avrupa) – Boris Han‘dır. Avrupa’da devlet kuran Avarların kurucusu Bayan Han’dır. Boris Han ise Tuna Bulgar Devleti hükümdarıdır ve onun zamanında Hristiyanlık resmi din olarak kabul edilmiştir. Diğer eşleştirmeler (I. Göktürk-Bumin Kağan, Asya Hun-Teoman, Uygur-Kutluk Bilge Kül Kağan, Bulgarlar-Kubrat) doğrudur.
15. Aşağıdakilerden hangisi Göktürk hükümdarı Mukan Kağan Dönemi özelliklerinden değildir?
A) Ülkeyi amcası İstemi Yabgu ile beraber idare etme
B) Budizm’i benimseyerek halk arasında yayılması için çaba harcama
C) Avar (Asya) hakanlığına son vererek Kırgız ve Kitanları hakimiyeti altına alma
D) İpek Yolu’na hâkim olmak için Sasani ve Bizans Devletleriyle iş birliği yapma
E) Köktürk Devleti’nin en parlak dönemi olma
Çözüm:
Doğru cevap B) Budizm’i benimseyerek halk arasında yayılması için çaba harcama‘dır. Mukan Kağan dönemi, I. Göktürk Devleti’nin en parlak zamanıdır. Ancak Budizm’i benimseyen ve halk arasında yaymaya çalışan Göktürk hükümdarı Tapo Kağan’dır. Mukan Kağan, Gök Tanrı inancını sürdürmüştür.
16. İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde “ikili sistem” uygulanmış, ülkenin doğusu hükümdar, batısı ise kardeşi tarafından idare edilmiştir. Aşağıdaki devlet adamlarından hangileri devleti ikili teşkilata uygun olarak beraber idare etmemiştir?
A) Ho-han-yeh – Çiçi
B) Bumin Kağan – İstemi Yabgu
C) Tapo Kağan – Jo-tan
D) Balamir – Ki-ok
E) Attila – Bleda
Çözüm:
Doğru cevap D) Balamir – Ki-ok‘tur. Balamir, 4. yüzyılda Avrupa Hun Devleti’nin bilinen ilk hükümdarıdır. Ki-ok ise MÖ 2. yüzyılda yaşamış Asya Hun Hükümdarı Mete Han’ın oğludur. Farklı yüzyıllarda ve farklı coğrafyalarda yaşadıkları için birlikte devlet yönetmeleri imkansızdır. Diğer seçeneklerdeki isimler ise ikili teşkilat uyarınca devleti birlikte yönetmişlerdir.
17. Aşağıdakilerden hangisi I. Köktürk Devleti’nin özelliklerinden değildir?
A) Avar Devleti’ne isyan ederek kurulma
B) Türk adıyla kurulan ilk devlet olma
C) “Aşina” adında Türk soyu tarafından kurulma
D) Bizans Devleti’ne elçi gönderme
E) Kutluk Kağan tarafından kurulma
Çözüm:
Doğru cevap E) Kutluk Kağan tarafından kurulma‘dır. I. Köktürk Devleti, 552 yılında Avarlara isyan ederek Bumin Kağan tarafından kurulmuştur. Kutluk (İlteriş) Kağan, Çin esaretine son vererek 682 yılında II. Köktürk (Kutluk) Devleti’ni kuran liderdir.
18. Aşağıdaki devletlerden hangisi Göktürk Devleti’yle eş zamanlı olarak yaşamını sürdürmemiştir?
A) Abbasi Devleti
B) Emevi Devleti
C) Doğu Roma Devleti
D) Akhun Devleti
E) Sasaniler
Çözüm:
Doğru cevap A) Abbasi Devleti‘dir. II. Göktürk Devleti 745 yılında yıkılmıştır. Abbasi Devleti ise 750 yılında kurulmuştur. Dolayısıyla Göktürkler yıkıldıktan sonra Abbasiler tarih sahnesine çıktığı için bu iki devlet eş zamanlı (çağdaş) değildir. Diğer seçeneklerdeki devletler Göktürklerin var olduğu dönemde yaşamıştır.
19. Göktürklerin devlet adamlarından “Vezir Tonyukuk”; I. Bilge Kağan, II. Kapgan Kağan, III. İşbara Kağan
isimli hükümdarlardan hangilerine yardımcı olarak görev yapmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
Çözüm:
Doğru cevap C) I ve II‘dir. Büyük Türk devlet adamı ve veziri Tonyukuk, II. Göktürk Devleti’nin kurucusu Kutluk İlteriş Kağan, onun kardeşi Kapgan Kağan ve Kutluk Kağan’ın oğlu Bilge Kağan olmak üzere üç hükümdara vezirlik (aygucı) yapmıştır. İşbara Kağan, I. Göktürk Devleti hükümdarı olduğu için Tonyukuk’un yaşadığı dönemde değildir. Sorudaki öncüllere göre doğru cevap Bilge Kağan (I) ve Kapgan Kağan (II)’dır.
20. I. Kırgız, Türgiş ve Karluk toplumlarını egemenliği altına alma II. Karluk İsyanı’nı bastırma III. İlteriş Kağan’ın oğlu olma IV. Kargan Savaşı’nda Uygur İlteberini mağlup etme V. Orhun Anıtları’nın dikilmesini sağlama
Doğru cevap B) II‘dir. Karluk İsyanı, Göktürk Devleti yıkıldıktan sonra kurulan Uygur Devleti döneminde gerçekleşen bir olaydır ve Uygur hükümdarı tarafından bastırılmıştır. Dolayısıyla bu olay Bilge Kağan dönemiyle ilgili değildir. Diğer tüm öncüller Bilge Kağan’ın hükümdarlık dönemindeki faaliyetler ve özellikleridir.
21. Orhun Yazıtları’nın varlığından ilk haberdar eden, “Tarih-i Cihanguşa” adlı eseriyle de ünlü Moğol İlhanlı devlet adamı ve tarihçisi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Reşidüddin
B) Hüseyin Baykara
C) El Cezeri
D) Ebul Gazi Bahadır Han
E) Ata Melik Cüveyni
Çözüm:
Doğru cevap E) Ata Melik Cüveyni‘dir. 13. yüzyılda yaşamış olan İlhanlı tarihçisi Ata Melik Cüveyni, “Tarih-i Cihangüşa” (Dünya Fatihinin Tarihi) adlı eserinde bu yazıtlardan bahsederek bilim dünyasının Orhun Yazıtları’nın varlığından haberdar olmasını sağlayan ilk kişidir.
